Nie ma chyba bardziej popularnej rośliny hodowanej przez ludzi od kilku tysięcy lat. Zachwycano się nią w już starożytności i jak dotąd żadna roślina nie odebrała jej tytułu królowej kwiatów.
Krzewy róż pochodzą z Azji Środkowej, skąd przez Bliski Wschod dotarła do Europy. Na popularność róż składa się wiele cennych cech tej rośliny: piekne kwiaty, zapach i długi okres kwitnienia. Nie bez znaczenia jest łatwość uprawy niektórych odmian róż. W naszych ogrodach uprawia się przede wszystkim róże wielkokwiatowe, rabatowe, krzaczaste, pnące i dzikie. Rzadziej spotyka się róże okrywowe, wysokopienne czy karłowe. Te dwa ostatne rodzaje róż są nieco trudniejsze w pielęgnacji i bardziej wrażliwe na mrozy.

Opis i klasyfikacje rośliny

Klasyfikacja róż jest dość umowna i krzewy te mogą być różnie klasyfikowane, w zależności od przyjętych kryteriów. W uproszczeniu wyróżnia się podstawowe grupy róż.
Róże wielkokwiatowe - tzw. róże szlachetne o kwiatach pełnych, dużych i charaterystcznie pachnących. Do grupy tej zalicza się mieszańce herbatnie - ich cechą są pojedyńcze kwiaty na końcach pędów oraz mieszańce floribunda-grandiflora o kilku kwiatach zgromadzonych na jednej łodydze. Przeciętnie osiągają około 1 m. wysokości. Róże wielkokwiatowe kwitną od czerwca do późnej jesieni.
Róże rabatowe - nazywane też wielokwiatowymi, najczęściej uprawiane w naszych ogrodach. Należą do ras: Rosa polyantha hybrida (bukietowa) i Rosa floribunda (obficie kwitnąca). Cechą tej grupy róż są obficie kwitnące, pojedyńcze lub półpełne kwiaty zebrane w baldachy tworzące bukiety. Kwiaty są mniejsze niż u róż wielkokwiatowych ale krzewy kwitną obficiej, tworząc barwne plamy. Osiagają wysokość nieco poniżej 1 m ale bywają też odmiany wyższe. Kwitną przez kilka tygodni a wiele odmian powtarza kwitnienie.
Róże krzaczaste - są wyższe od rabatowych bo dorastają do 1-2 m wysokości a bywają też odmiany wyższe. Rozróżniamy róże krzaczaste kwitnące jednokrotnie i powtarzające kwitnienie. Te pierwsze kwitną od maja do czerwca. Po przekwitnięciu zawiązują owoce. Pędzy róż krzaczastych są gęste i cierniste. Róże krzaczaste powtarząjce kwitnienie po raz pierwszy kwitną od połowy czerwca do połowy lipca a następnie powtarzają kwitnienie na przełomie sierpnia i września. Wszystkie róże krzaczaste charakteryzują się dużą odpornością na choroby.
Róże pnące - o długich pędach i obficie kwitnące. Podobnie jak w przypadku róż krzaczastych są odmiany róż pnących kwitnących jednorazowo i róż pnących powtarzających kwitnienie. Róże pnące powtarzające kwitnienie mogą dorastać do 3 m. wysokości, natomiast kwitnące raz w roku osiągają nawet 5-6 metrów. Mają też cieńsze i miękkie pędy. Aby się pięły potrzebują podpór do których trzeba je przypiąć. Podporą mogą być różne konstrukcje: łuki, pergole, kratki, ogrodzenia, szpalery.

Róże wysokopienne - w formie drzewka, uzyskuje się je przez szczepienie na pniu (wyprostowanej, nieulistnionej podkładce) róż rabatowych lub wielkokwiatowych. Wysokość pnia od 60 do 150 cm. Róże pienne są bardziej wrażliwe na mrozy i wymagają regularnego cięcia.
Róże miniaturowe - zwane też karłowymi, sprzedawane często jako rośliny doniczkowe. Nie przekaraczają 40 cm wysokości, mają piękne drobne kwiaty i ozdobne liście. Po przekwitnięciu można je przesadzic do ogrodu i lekko przyciąc. Po pewnym czsie powinny ponownie zakwitnąć. Kwitną przez całe lato. Trzeba pamiętać, że nie wszystkie odmiany róż miniaturowych nadają się do sadzenia na rabaty. Róże miniaturowe sadzone w pojemnikach muszą mieć zapewnione odpowiednie pomieszczenie do zimowania.
Róże parkowe - wydają kilka silnych pędów o wysokości do 2,5 m. Są odporne na choroby, obficie kwitną.
Róże okrywowe - dość rzadko spotykane w naszych ogrodach, można nazwać je różami płożącymi; szczelnie okrywają glebę a w górę wyrastają na wys 30-50 cm. Warto je posadzić w ogrodzie bo mają wiele zalet i nie wymagają intensywnej pielęgnacji. Są mrozoodporne i wytrzymałe. Nie mają dużych wymagań co do gleby, są odporne na choroby i kwitną przez większość okresu wegetacyjnego.
Róże dzikie - stanowią formę pierwotną odmian hodowlanych. Nie zostały zmienione w wyniku hodowli - mają proste, skromniejsze, pojedyńcze lub póółpełne kwiaty o mniej wyrazistych kolorach. Po okresie kwitnienia wydają owoce. Potrzebują dość dużo miejsca w ogrodzie ale są łatwe w uprawie.

Uprawa róż

Róże, w zależności od grupy klasyfikacyjnej i odmiany mają mogą być roślinami bardzo wymagajacymi lub łatwymi w uprawie. Najbardziej wymagające pod względem pielęgnacji są róże wielkokwiatowe; wymagają regularnego cięcia i ochrony. Łatwiejsze w uprawie są róże rabatowe - łatwiej się je też tnie. Wszystkie róże krzaczaste charakteryzują się dużą odpornością na choroby, a regularne cięcie nie jest w ich wypadku konieczne. Z kolei róze miniaturowe i wysokopienne śą bardziej wrażliwe na mrozy, wymagają odpowiedniego stanowiska, gleby i starannej pielegnacji. Najprostsze w uprawie są róże okrywowe, parkowe i dzikie.

Stanowisko

- ważny element u uprawie wszystkich róż: powinno być jasne lub lekko półcieniste, osłonięte od zimnego wiatru ale niezbyt ciasne bo rośliny te potrzebują przestrzeni i powietrza. Nie powinno się sadzić róż w bezpośrednim sąsiedztwie drzew.

Gleba

- Mogą rosnąć w różnych glebach byle tylko ziemia nie była zbyt ciężka i podmokła lub też zbyt piaszczysta. Nie lubią też długo stojącej wody. Optymalny współczynnik kwasowości gleby dla róz wynosi 6-6,5 pH.

Przygotowanie gleby pod róże

- jeżeli ziemia w ogrodzie to suche piaski lub ciężka glina należy przygotować ją odpowiednio do obsadzenia różami. Jesienią można zasilić ją obornikiem, którego nie wolno stosować bezpośrednio przed sadzeniem. Jeżeli gleby nie przygotowaliśmy jesienią to należy zacząć przygotowywać ją wiosną około 2 tygodnie przed posadzeniem. Należy przekopać ziemię i nawieźć ją kompostem. Jeżeli nie dysponujemy kompostem to trzeba się zaopatrzyć w specjalną ziemię ogrodniczą do róż (do kupienia w sklepach ogrodniczych).

Sadzenie krzewów

- w zależności od warunków atmosferycznych róże można sadzić wiosną od końca marca i przez cały kwiecień. Zakupione krzewy przed sadzeniem zamoczyć na kilkanaście godzin w wodzie lub zadołować i zalać woda tak by powstało błoto. Następnie przyciąć korzenie tak by miały długość około 15-25 cm a uszkodzone do zdrowego miejsca. Dołek powinien być tak wielki aby korzenie swobodnie się w nim mieściły. Ważna jest też ilość miejsca na poszczególne krzewy. Róże krzaczaste potrzebują przynajmniej pół metra, bukietowe nieco mniej bo 30-40 cm a pnące około metra. Należy sadzić krzewy róż tak aby szyjka korzeniowa znajdowała się 2-3 cm pod powierzchnią ziemi. Ziemię wokół krzewu udeptać a posadzone krzewy obficie podlać.
Róże zakupione w pojemnikach mogą być praktycznie sadzone na miejsca stałe przez cały sezon wegetacyjny ale najlepsze jest dla roślin zawsze sadzeinie wiosenne.
Ziemię pod krzewami róż warto wyściółkować co pozwoli na utrzymanie odpowiedniej wilgotności no i przede wszystkim ułatwi walkę z chwastami, która ze względu na kolce może być nie tylko uciążlwia ale i bolesna :)
Powrot do menu strony

Nawożenie

- glebę, w której rosną róże trzeba zasilać regularnie kompostem lub dobrze rozłożonym nawozem. Można krzewy zasilać gotowymi nawozami do róż lub gnojowką z pokrzyw.
Latem, od czerwca nawozimy krzewy róż przynajmniej raz na 3-4 tygodnie mieszankami wieloskładnikowymi, np. Azofoską w dawce 30-40 g/mkw. Po 15 lipca nie należy tego zabiegu już powtarzać.
Przez całe lato, zwłaszcza w okresach suszy pamiętajmy o podlewaniu - im większa susza tym podlewanie powinno być intensywniejsze.

Zabezpiecznie na zimę

- wiekszość gatunków tych pięknych krzewów wymaga zabezpieczenia na zimę. Trzeba krzewy róż okopcować suchą ziemią - kopczyk o wys. około 20 cm. Nie należy przycinać pędów bo zatrzymują one śnieg. Przycinanie wykonać dopiero wiosną. Trochę trudniej zabezpieczyć róże pienne - trzeba je delikatnie przygiąć do ziemi i okopcować koronę. Również młode róże pienne należy zdjąć z podpór i przykryć kopczykiem.

Cięcie róż

Cięcie róż to zabieg trochę bardziej skomplikowany niż w przypadku innych krzewów, przede wszystkim dlatego że różne typy róż różnie się tnie. Wczesną wiosną po rozgarnięciu kopczyków wycina się pędy uszkodzone i porażone przez choroby. Ciecie główne przeprowadza się w kwietniu w okresie po ostatnich mrozach ale przed wytworzeniem nowych pędów. Regularnego cięcia wymagają róże wielkokwiatowe - od tego zależy ich kwitnienie.
Zabieg przeprowadzamy corocznie, zaraz po odkryciu krzewów. Usuwamy pędy słabe lub uszkodzone wycinając je sekatorem u nasady. Pozostałe pędy skracamy o nieco mniej niż połowę. Należy stosować zasadę, że im silniej rośnie krzew, tym mniej skaracmy pędy. Na krzewach silniej rosnących zotawiamy od 6 do oczek a przy słabiej rosnących od 2 do 4 oczek. Miejsce cięcia powinno znajdować się nie dalej niż pół cm nad oczkiem skierowanym na zewnątrz korony. Ciąć lekko ukośnie. Cięcie wpływa na wielkość i ilość kwiatów oraz porę kwitnienia. Róże o silnie skróconych pędach zakwitają później ale ich kwiaty są większe i osadzone na mocnych, długich pędach. Kwiaty krzewów róż słabiej skróconych zakwitną wcześniej. Krzewy będą miały więcej kwiatów ale będą one drobniejsze a łodygi będą słabsze i krótsze.
Przy cięciu róż wielokwiatowych (rabatowych) na każdym pędzie zostawia się jednakową ilość oczek tzn. od 2 do 6. Słabych pędów nie wycinać.
Późną jesienią przycina się tylko pędy chore i lekko podcina najdłuższe gałązki.
Cięcie róż krzaczastych nie jest konieczne ale co jakiś czas można wyciąć przy ziemi zbyt gęste lub stare pędy i ukształtowac nieco krzew. Podobnie postępuje się z różami pnącymi, parkowymi i dzikimi.
Róże okrywowe nie wymagają regularnego cięcia - usuwa się jedynie stare i zdziczałe pędy.
Cięcie w okresie wegetacji ograniczamy do usuwania przekwitających kwiatów lub całych kwiatostanów. Przekwitłe kwiaty odcinamy nad pierwszym od góry liściem.

Rozmnażanie róż

Róże rozmnaża się najczęściej przez szczepienie odmiany szlachetnej na podkładce, którą może być dzika róża. Nie jest o zajęcie dla początkującego ogrodnika. Można tez rozmnażać róże przez ukorzenianie sadzonek pędowych. Tak wyhodowana róża nie wypuści dzikich odrostów ale jest mniej odporna na mrozy.
Powrot do menu strony

Zastosowanie

Do dekoracji

Wielorakość odmian róż łączy się z różnorodnością ich zastosowań. Róże wielkokwiatowe o wybitnie dekoracyjnych kwiatach sadzi się w eksponowanych miejscach, przy wejściu do domu, przy tarasie lub przy głównej drodze lub ścieżce. Wiele odmian róż wielkokwiatowych uprawnianych jest na kwiaty cięte. Do obsadzania i dekoracji ogrodu bardziej nadają się obficie kwitnące róże rabatowe, z których można tworzyć barwne rabaty a na wiekszych powierzchniach nawet gęste kwiatowe dywany.
Róże krzaczaste nadają się do pojedyńczych nasadzeń np. na środku trawnika, można formować z nich grupy lub żywopłoty. Róże wysokopienne doskonale kształtują przestrzeń ogrodu; mogą stanowić pojedyńczy akcent w miejscu, na które chcemy zwrócić uwagę, ozdabiać reprezentacyjne miesca, ciekawie też wyglądają posadzone szeregiem przy ścieżce. Miejsca wokół pni można obsadzić niskimi bylinami.
Do dekoracji balkonów i tarasów nadają się róże pienne i miniaturowe. Róże pnące mogą być dekoracją ściany domu lub wejścia do ogrodu, przy ich pomocy można zakamuflować nieciekawe miejsca w ogrodzie a prowadzone na siatce ogrodzenia odzielą ogród od sąsiadów czy ulicy. W ogrodach z mało urodzajną gleba warto posadzić róże okrywowe, nie tylko będą zdobić ale i zabezpieczą glebę przed utratą wilgoci i chwastami. Do dużych ogrodów nadają się róże krzaczaste, parkowe i dzikie

Rośliny jadalne

Wiele gatunków dostarcza także jadalnych owoców, stosowanych zarówno do przetworów. Owoce i płaty stosowane są także jako przyprawa, dodatek do rozmaitych potraw. Popularność jako taką mają zwłaszcza w południowo-wschodniej Europie i w kuchni arabskiej. W kulturze zachodniej zastosowanie kulinarne róż zostało spopularyzowane w okresie wojennym, kiedy to utrudniony dostęp do cytrusów spowodował zainteresowanie się owocami róż jako źródłem witamin (w Wielkiej Brytanii powstało w tym celu w 1942 r. narodowe towarzystwo produkcji owoców róż i syropu różanego)

Walory kulinarne

Miąższ owocowy stanowi ok. 60–70% masy całego owocu szupinkowego (resztę stanowią suche owocki wewnątrz szupinki, włoski i kielich). W porównaniu do innych owoców zawiera mało wody, natomiast dużo witaminy C (od kilkuset do kilku tysięcy mg w 100 g świeżej masy – najwięcej u róży girlandowej, alpejskiej, czerwonawej), E, P, K i witamin z grupy B, a także karotenu, garbników, kwasu cytrynowego i jabłkowego, węglowodanów, pektyn i składników mineralnych (zwłaszcza soli wapnia, magnezu i żelaza), czerwony barwnik (likopinę). Owoce róż pobudzają apetyt
.

Zbiór i przechowywanie

Owoce szupinkowe róż zbierać należy gdy są dobrze wybarwione i jędrne (w zależności od gatunku od lipca do października). Świeże owoce przechowuje się i transportuje po zbiorze w niewielkich pojemnikach, w miejscach przewiewnych, suchych, chłodnych i ciemnych. Nie należy zbierać owoców mokrych i przemrożonych. Owoce róż dobrze zachowują swoje walory odżywcze, podkreśla się zwłaszcza trwałość witaminy C nieulegającej tak łatwo utlenianiu enzymatycznemu jak w surowcach innego pochodzenia. Dobrze zachowują swe walory zarówno produkty przetworzone, jak i owoce mrożone. Owoce nieprzetworzone nie powinny być przechowywane dłużej niż przez dobę
. Sposoby przyrządzania Zarówno owoce, jak i płatki korony mają oryginalny smak i aromat i w przypadku wielu gatunków używane są do produkcji przetworów. Dla zachowania ich walorów odżywczych nie powinny być nigdy poddawane działaniu wyższych temperatur przez czas dłuższy niż 20 minut. Owoce po zbiorze następnie przerabiane na pastę lub suszone. Konfitury wytwarza się np. z owoców róży francuskiej R. gallica i płatków róży stulistnej R. centifolia. Jadalne są poza tym także owoce np. róży jabłkowatej R. pomifera.
Owoce róż przerobione na pastę stanowią dodatek do dziczyzny. W Alzacji wytwarza się z owoców róż wódkę zwaną Gratte cul (fr. pączek dzikiej róży). Podobnie zresztą zwane są inne przetwory (konfitury, sosy). Płatki róż używane są zwłaszcza w Azji i na Bałkanach do aromatyzowania octu (powstaje ocet różany), miodu (miód różany), konfitur i napojów. W krajach arabskich w kuchni używana jest też jako przyprawa woda różana dodawana do pilawu.
W Chinach deserem podawanym na specjalne okazje jest słodki ryż z różami.
Owoce stosowane są jako dodatek zwiększający zawartość witamin w rozmaitych przetworach owocowych i warzywnych oraz jako surowiec podstawowy w produkcji koncentratów witaminowych. Używane są do wytwarzania soków pitnych, galaretek i stanowią surowiec winiarski.
Powrot do menu strony

Rośliny kosmetyczne

Olejek z róży damasceńskiej
Już w starożytnej Grecji i Rzymie używano róż do konserwowania urody i młodości oraz używano do balsamowania ciał[17]. Największe znaczenie jako roślina kosmetyczna ma wśród róż róża damasceńska (R. damascena). Znana w uprawie od dawna, w starożytnej Grecji od VI wieku p.n.e., w Europie Zachodniej rozpowszechniona w okresie wypraw krzyżowych. Gatunek ten charakteryzuje się ładnym i silnym zapachem za sprawą monoterpenu alifatycznego o nazwie cytronellol.
Silny zapach zachowują płatki nawet po uschnięciu i dlatego róża ta zaczęła być używana w kosmetyce do produkcji wody różanej, olejku różanego i perfum. Najwcześniej wody różane wytwarzano w VIII wieku w Persji, później nauczono się destylować olejki różane. Plantacje róż, z których płatków wytwarza się wodę różaną i olejki eteryczne zajmują rozległe przestrzenie w Bułgarii, Iranie, Iraku, Rumunii i Francji. Do produkcji olejków lotnych używa się w północnej Afryce i na Bliskim Wschodzie także Rosa moschata, a w Indiach R. macrophylla i R. webbiana.

Rośliny lecznicze

Już Hipokrates znał dobrze zastosowanie i własności lecznicze róż. Później, w okresie średniowiecza róże były używane głównie jako rośliny lecznicze.

Surowiec zielarski

Pseudoowoce, czyli hypancja róż wraz z orzeszkami (Fructus Rosae cum seminibus lub Rosae pseudofructus cum seminibus) lub bez orzeszków (Fructus Rosae sine seminibus lub Rosae pseudofructus sine seminibus), ewentualnie także same orzeszki (Semina Rosae lub Fructus Rosae). Do celów leczniczych zbiera się owoce i pseuoowoce następujących gatunków: róża dzika, róża pomarszczona, róża jabłkowata, róża girlandowa. Sproszkowane owoce właściwe wchodzą w skład tabletek Litozin. Owoce rzekome róż znajdują się w takich mieszankach ziołowych jak: Regulavit, Pyrotex, Tussiflos. Wyciąg z owoców znajduje się w płynach Cholesol, Diges-Tonic, Neocardina, w tabletkach i preparatach: Tiliros, Acerola, Rosagran, Biogran.
Działanie
Surowce zielarskie z róży ze względu na wysoką zawartość witamin, zwłaszcza C, działają ogólnie wzmacniająco. Zalecane są do stosowania podczas rekonwalescencji, przy osłabieniu, zmęczeniu, w stresie, przy przeziębieniu i w ciąży. Flawonoidy działają słabo moczopędnie, żółciopędnie, przeciwutleniająco i stabilizują ściany naczyń włosowatych, hamując krwawienia z tych naczyń. Zawarty w owocach właściwych galaktolipid (GOPO) działa przeciwzapalnie i przeciwreumatycznie.
Działanie przeciwzapalne wiąże się z hamowaniem chemotaksji leukocytów oraz obniżeniem stężenia w osoczu kreatyniny i białek CRP. Działanie przeciwzapalne jest porównywalne do niesteroidowych leków syntetycznych (np. kwasu acetylosalicylowego), przy czym preparaty z róż nie powodują efektów niepożądanych. Działanie przeciwutleniające preparatów z róż jest zasługą dużej zawartości witaminy C, karotenoidów i polifenoli.
Do wygaszenia w organizmie rodników hydroksylowych wystarcza dawka 0,05 mg sproszkowanego ekstraktu z owoców róż. Świeże owoce róż działają ochronnie na błonę śluzową żołądka i przeciwwrzodowo. Glikozydy obecne w owocach róż działają uspokajająco.

Inne zastosowania

Silny wzrost i niewielkie wymagania siedliskowe niektórych gatunków spowodowały ich zastosowanie w nasadzeniach ochronnych. Stosowane tak były w ramach umacniania wysokich skarp rzecznych w południowej Rosji oraz tam też w pasach zarośli i zadrzewień śródpolnych i przydrożnych. W Polsce zastosowanie takie znalazła zwłaszcza silnie rosnąca róża pomarszczona stosowana do umacniania podłoży piaszczystych, np. wydm nadmorskich.
Róże zalecane są do nasadzeń wzdłuż ściany lasu i na skrajach dróg śródleśnych odgrywając w takich miejscach pożyteczną rolę biocenotyczną, zwiększając odporność lasu wobec szkodliwych owadów. Krzewy różane są chętnie wybieranym miejscem gniazdowania ptaków, a ich szupinkowe owoce są chętnie zjadane przez kuropatwy i bażanty. Kwiaty róż nie wytwarzają nektaru jednak dzięki obfitemu pyleniu dostarczają pożytku pszczołom .
Powrot do menu strony

Ciekawostki

Rosaria czyli ogrody różane były zakładane już w średniowieczu. Rosarium w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie (woj. ślaskie) jest największe w Polsce i jedno z większych w Europie. Posadzonych jest tam około 30 tysięcy róż. Ciekawą kolekcję róż posiada również Ogród Botaniczny w Łodzi, Ogród Botaniczny PAN w Powsinie, ogród różany w Szczecinie czy w Wilanowie.
Inne warte polecenia rosaria na świecie: ogród różany Józefiny w Chateau de Malmaison pod Paryżem, Europa-Rosarium w Sangerhausen (Niemcy), Roseraie du Val-de-Marne (Francja), ogród różany przed klasztorem misyjnym Santa Barbara( Kalifornia, USA), kolekcja róż w Hyde Hall (hrabstwo Essex na wschód od Londynu).
Wielką miłośniczką róż była Józefina, żona Napoleona. Za jej sprawą do Francji sprowadzono około 250 odmian tych kwiatów z różnych stron świata.

Około 5000 lat temu róża była hodowana w Sumerze, skąd rozprzestrzeniła się w całej Mezopotamii. W tym czasie (2660 p.n.e.) róże uprawiano także w Chinach. Legenda mówi, że Sargon Wielki około 2300 p.n.e. w swoim ogrodzie posiadał ich krzewy. Herodot (490 p.n.e.) wspomina króla Midasa, który na wygnanie w Macedonii zabrał z domu róże hodowane we Frygii. Znana też była wtedy róża, która powtarzała swe kwitnienie, co było niespotykane w tamtych czasach. Przypuszcza się, że mogła być to róża damasceńska (Rosa damascena bifera).

Znaczenie w kulturze i symbolice

Starożytność

Antyczni Rzymianie pasjonowali się różami i powszechnie hodowali je w ogrodach. Pliniusz Starszy (23–79 n.e.), w swej Historia naturalis (Historia naturalna) wymienił 12 gatunków znanych mu róż, między innymi: Rosa damascena, Rosa moscata, o upajającym zapachu, Rosa gallica, którą nazywa „Różą z Miletu” i Rosa canina, wszystkie hodowane w okolicach Rzymu i Neapolu. Lokalna produkcja nie zaspakajała potrzeb Rzymian, sprowadzali je więc okrętami z Północnej Afryki, głównie z: Egiptu, Kartaginy i Cyrenajki.
Persowie uważali różę za „królową ogrodu”, była ona tak ważna że samo słowo „róża” oznacza w ich języku „kwiat”. Kiedy w VII wieku podbili ich Arabowie, przejęli od nich miłość do ogrodnictwa i umiejętność hodowania róż.
Karol Wielki (742–814), w edykcie z 794 roku (Capitulare de villis et curtis imperialibus) przykazywał imperialnym, wolnym miastom uprawę drzew owocowych, roślin leczniczych, jarzyn i krzewów ozdobnych. Róża była w nim wymieniona na pierwszym miejscu. Pojawienie się w Europie nowej odmiany róży francuskiej zwanej Officinalis spowodowało ożywienie zainteresowania tymi kwiatami na szerszą skalę. Przybyła ona najprawdopodobniej z Ziemi Świętej razem z powracającymi krzyżowcami, przed rokiem 1300. Początkowo hodowana w ogrodach przyklasztornych i w pierwszych ogrodach botanicznych we Włoszech i Francji.
Linneusz w połowie XVIII w. wymienił, tak jak i Pliniusz, 12 gatunków róż. Natomiast już Parmantier w Słowniku rolniczym wydanym przez Instytut Francuski, w niespełna wiek później mówi o ogromnej ilości odmian hodowanych od wielu lat w europejskich ogrodach, ze względu na piękno tych krzewów i zapach kwiatów. W międzyczasie, a może i wcześniej dotarły do Europy odmiany róż ze Środkowego i Dalekiego Wschodu.

Historia upraw

Starożytność Na ścianach egipskich grobowców można znaleźć uwiecznione kwiaty róż, które w Egipcie były poświęcone Izydzie, a korona z róż zwanych „Świętymi różami abisyńskimi”, stanowiła część wyposażenia zmarłych. W Świątyni Salomona ściany obmywano wodą różaną.
Antyczni Grecy bardzo cenili róże, które były symbolem Afrodyty, bogini miłości. Powstanie róży wiąże się z kilkoma mitami o Afrodycie (lub Wenus) – miała powstać razem z boginią z tej samej piany morskiej, z krwi Afrodyty, która zraniła stopę biegnąc do swojego kochanka – Adonisa lub z krwi Adonisa rozszarpanego przez dzika. Wieniec z róż miał nosić również na głowie Dionizos, miał on chłodzić jego głowę.
Homer w Iliadzie i Odysei mówi o Eos, różanopalcej(mającej palce w kolorze przypominającym płatki róż) bogini zorzy porannej, malującej świat wszystkimi barwami. Opisując tarcze Achillesa i Hektora poeta umieścił na nich te kwiaty jako ornament. Safona nazwała różę „królową kwiatów”. Anakreont wspomina w jednym ze swych utworów balsam różany.
Rzymscy pisarze Katullus, Wergiliusz i Owidiusz wymieniają róże w swych utworach. W starożytnym Rzymie obchodzono święto ku czci duchów zmarłych, Rosaria, kiedy to ozdabiano groby różami.

Kultura średniowieczna i nowożytna

W średniowieczu trubadurzy opiewali w swych poezjach piękno róż. Dante porównał do nich rajską miłość. Poemat Powieść o róży (Roman de la Rose), napisany przez Guilleme de Lorris, umiejscowiony jest w ogrodzie pełnym róż. Pisali o nich także: Wawrzyniec Wspaniały i Szekspir w Henryku IV, Wiele hałasu o nic i w Romeo i Julii. William M. Thackeray napisał baśń Pierścień i róża.
Gabriele d’Annunzio, Giovanni Pascoli, Pier Paolo Pasolini i ostatnio Umberto Eco, tytułowali swe utwory imieniem róży.
Omar Chajjam perski poeta i matematyk (zm. 1123) wybrał różę na symbol perfekcji i prosił by jego grób był tak położony, aby północny wiatr mógł na nim rozsiewać płatki róż. W Turcji róże sadzone były na grobach kobiet. Również Antoine de Saint-Exupéry w swojej powieści Mały Książę uhonorował kwiat róży, wprowadzając ją na strony książki.
Czerwona róża kojarzona była z seksualnością. Początkowo bywała emblematem prostytutek, następnie, w okresie odrodzenia, stały się ozdobą nowożeńców i łoża małżeńskiego. Symbol kwiatu otoczonego kolcami stał się znakiem miłości, która wiąże się z pokonywaniem przeciwności. Natomiast białe róże i plecione z nich wianki symbolizowały czystość, a przez obronę kolcami przed zerwaniem – w szczególności ochronę dziewictwa. W literaturze młodopolskiej pojawia się czarna róża jako symbol przemijania i śmierci.
Złożona symbolika róży jako symbolu zarówno seksu, jak i niewinności została wykorzystana w filmie American Beauty.
Czerwona róża jest symbolem miłości, tęsknoty, ale także różnych ruchów lewicowych.
Powrot do menu strony
Chrześcijaństwo
Róża jest wieloznacznym symbolem w chrześcijaństwie. Czerwona róża jest symbolem męczeństwa, w szczególności Jezusa Chrystusa ze względu na krwisty kolor i pięciokrotność okwiatu (związek z pięcioma ranami), a jej kolce nawiązują do korony cierniowej[28]. W pieśni pasyjnej Dobranoc Głowo Święta Jezus nazwany jest kwiatem różanym. Róża jako delikatny kwiat wyrastający spośród kolców jest z kolei symbolem Maryi jako osoby niepokalanie poczętej wśród grzeszników.
Jednym z określeń Marii jest Róża Syjonu, innym – pojawiającym się w litanii loretańskiej jest Róża Duchowna (Rosa Mystica), co może być nawiązaniem do pojawiającej się w Pieśni nad pieśniami róży Saronu. Jest to symbol róży niewiędnącej odzwierciedlającej nieprzemijającą miłość Matki Boskiej do Boga i ludzi.
Jest to przeciwieństwo innego znaczenia róży – symbolu przemijania rzeczy doczesnych. Symbolika róży dała również początek chrześcijańskiemu różańcowi. Jednym ze sposobów wyrażania hołdu lub uznania przez papieży jest wręczanie złotej róży.
Święci chrześcijańscy często są przedstawiani z różą jako atrybutem. Biała róża jest symbolem dziewictwa i jako taka kojarzona jest z Maryją, św. Franciszkiem z Asyżu, św. Różą z Limy, św. Teresą z Lisieux i in.
Biel róży jest symbolem nie tylko samego dziewictwa, ale ogólnie czystości, z czym wiąże się legenda, według której łzy Marii Magdaleny przemieniły czerwone płatki róży w białe. Z kolei czerwona róża w ogólności jest symbolem męczenników lub modlitwy i umartwienia. Przykładem jest święta Filomena lub bł. Aniela Salawa.
Rajskie róże są atrybutem św. Agnieszki z Montepulciano i św. Doroty z Cezarei. Róża jest też atrybutem bł. Emmy z Gurk jako krewnej cesarza Henryka II. Róże są również atrybutem świętych dobroczynnych, gdyż według podań zamieniały się w nie rozdawane wbrew zakazom podarunki. Tak jest w przypadku św. Kasyldy z Burgos i św. Elżbiety Węgierskiej. Róże są też atrybutami związanymi z objawieniami – św. Lidwiny, której różę ofiarował anioł, bł. Henryka Suzona, św. Juana Diego Cuahtlotatzina, św. Hermana Józefa, który podczas przeistoczenia poczuł zapach różany. Róża jest też atrybutem świętych o imieniu Róża i św. Rozalii, przy czym w ich przypadku też według podań róże miały odgrywać ważną rolę.
Róża Lutra jest godłem reformacji protestanckiej i symbolem wielu Kościołów luterańskich.
Wyrosłe z chrześcijaństwa grupy gnostyckie przyjęły za symbol różę połączoną z krzyżem (różokrzyż). Według niektórych gnostyków (np. Jerzego Prokopiuka) krzyż z różą są wyrażone w symbolu yin i yang.

Heraldyka

Symbolicznie przedstawiony kwiat róży jest figurą heraldyczną. Występuje on w herbach szlacheckich: Doliwa, Olawa, Poraj, Ramułt, Rola, Zadora[28], Rawicz II. Róże różnych kolorów były herbem spokrewnionych rodów angielskich z linii andegaweńskiej rywalizujących o koronę – Lancastrów i Yorków, a także Tudorów (wojna Dwóch Róż).
Wieniec z róż opasujący Serce Maryi znajduje się w herbie zakonu klaretynów, a jako róża atrybut świętych w herbach elżbietanek i terezjanek. Występuje też w herbach jadwiżanek i salezjanek.
Emblemat róży został umieszczony na jednostronnym denarze bitym w Pyrzycach na przełomie XV i XVI w. Trzy róże w dolnym polu herbowym miał biskup wrocławski Jan V Thurzo, co również było bite na jego monetach.

CHOROBY RÓŻ

Nie ma chyba bardziej popularnej rośliny hodowanej przez ludzi od kilku tysięcy lat. Zachwycano się nią w już starożytności i jak dotąd żadna roślina nie odebrała jej tutułu królowej kwiatów.
Niestety czasem te piękne krzewy atakowane są przez grzyby lub owady. Zatakowana roślina słabnie, gorzej kwitnie jej liście żółkną lub pojawia się na nich plamy lub nalot. Trzeba wspomnieć, że różne odmiany róż są mniej lub bardziej podatne na choroby i szkodniki a bardziej odporne na ataki są silne i dobrze odżywione krzewy. Na początek trzeba ustalić co zaatakowało roślinę. Najczęstsze dolegliwości róż to:
Czarna plamistość liści róży - początkowo na liściach pojawiają się małe, okrągłe, ciemne plamki, które z czasem powiększają się i zlewają ze soba. Zaatakowane liście brunatnieją a potem opadają. Przyczyną jest porażenie grzybem. Choroba pojawia się często na początku lata, szczególnie po większych opadach, a mocno zaatakowane krzewy już w lipcu mogą zostać ogołocone z liści. Jak sobie radzić z chorobą: Opryskać róże 4,5 razy co 10 dni stosując przemiennie przeparaty Bravo 500 SC, Rubigan 12 EC albo Saprol. Z przeparatów naturalnych można zastosować oprysk wywarem ze skrzypu polnego. Porażone liście wygrabiać i usuwać.
Mączniak prawdziwy - pojawia się na górnej stronie młodych liści w formie białego, mączystego nalotu. Choroba stopniowo się rozszerza obejmując całe liście, które żółkna i opadają. Porażone zostaja też młode pędy i kwiaty. Mączniak atakuje krzewy różane przez cały okres wegetacji. Jak sobie radzić z chorobą: Porażone rośliny niezwłocznie opryskać 2,3 razy co 7 dni preparatem Bayleton 5 WP przemiennie z Rubiganem 12 EC lub Saprolem. Można też zastosowć preperat czosnkowy ekologiczny Bioczos.
Rdza róży - na górnej stronie liści pojawiają się żółte lub rdzawe plamki a pod nimi, na spodzie liści tworzą się pomarańczowe poduszki, które z czasem brązowieją. Są to skupienia zarodników grzyba. Porażone liście zasychają i opadają a cała roslina słabiej wyglada i kwiatnie. Choroba może pojawić się już w maju i rozwikac się do jesieni. Sprzyjają złe warunki wzrostu i nadmierne nawożenie azotem, natomiast suchy początek lata hamuje jej rozwój. Jak sobie radzić z chorobą: Porażone części rośliny usunąć i spalić. Róże opryskać 3, 4 razy co 7 dni preparatem Bayleton 5 WP lub Saprol. Możne też zastosować Baymat AE lub Bioczos BR.
Szara pleśń kwiatów róży - Chorobie sprzyja deszczowa pogoda w okresie kwitnienia róż. Objawem tej choroby są zasychające zewnętrzne płatki kwiatów. Widoczne są też jasnobrązowe plamy, które przy wilgotnej pogodzie pokrywa szary, pylący nalot. Zaatatkowane kwiaty gniją. Jak sobie radzić z chorobą: Usuwać chore i przekwitające kwiatostany. Zatakowane krzewy opryskiwać przy długotrwałych opadach preparatem Euparen 50 WP, Captan 50 WP, Teldor 500 SC lub Rovlar Flo 255 SC.

Nekrozy na pędach róży - czyli zamieranie pędów. Choroba wywoływana jest przez kilka gatunków grzybów chorobotwórczych, wspólnie atakujących krzewy róż. Pędy brązowieją, zasychają i zamierają. Najbardziej narażone są rośliny osłabione, przemarznięte i przenawożone oraz często cięte. Nekroza rozprzestrzenia się stopniowo od miejsca cięcia w dół i prowadzi do zamierania pędów a czesem i całych krzewów. Jak sobie radzić z chorobą: - przy pojawieniu się objawów nekrozy wycinamy porażone pędy pół centymetra poniżej chorej tkanki a rany smarujemy pastą Funaben 03 PA. Wycięte, chore pędy zniszczyć; najlepiej spalić.

Szkodniki róż

Niestety czasem te piękne krzewy atakowane są przez grzyby lub owady. Zatakowana roślina słabnie, gorzej kwitnie jej liście żółkną lub pojawia się na nich plamy lub nalot. Trzeba wspomnieć, że różne odmiany róż są mniej lub bardziej podatne na choroby i szkodniki a bardziej odporne na ataki są silne i dobrze odżywione krzewy. Na początek trzeba ustalić co zaatakowało roślinę. Najczęstsze szkodniki róż to:
Mszyce - atakują młode liście i wierzchołki pędów. Żywią się sokiem wysysanym z roślin. Żerowanie mszyc tylko osłabia roślnę ale też przenosi choroby, miejsca nakłute są dogodne do kiełkowania grzyba. Jak sobie radzić ze szkodnikiem: - rośliny, które nie są jeszcze mocno zaatakowane przez mszyce można spryskać roztworem mydlanym: 5-10g niealkalicznego szarego mydła na litr letniej wody. W przypadku mocno zaatakowanych roślin przeprowadzać opryski środkami chemicznym. Najlepiej opryskać całą roślinę z odległości 20-40 cm. Oprysków nie należy przeprowadzać w wietrzne dni. Środki chemiczne do zwalczania mszyc: ABC na mszyce, Decis, Pirimor Forte.
Skoczek różany - objawy żerowania to widoczne, początkowo małe, białożółte plamki, które stopniowo przebarwiają liściena bialoszaro. W efekcie liście zasychają i opadają a krzew słabiej kwitnie. Skoczki żerują pod spodem liści. Najlepiej czuja się na liściach róż posadzonych w ciepłych, nasłonecznionych miejscach. Są to białokremowe owady o długości 3-4 mm z dachówkowato ułożonymi skrzydłami. Larwy skoczka są malo ruchliwe i nie posiadają skrzydeł. Dorosłe owady skaczą. Jak sobie radzić ze szkodnikiem: - gdy tylko zaważymy owady niezwłocznie stosujemy oprysk preparatem Fastac 10 EC. Jeżeli jest to konieczne powtórzyć oprysk po 10-14 dniach.
Każdej wiosny przycinać pedy krzewów róż i palić - zabieg ten zniszczy zimujące jaja skoczka.
Zwiot różany (nimułka łodygowa) - larwa szkodnika żeruje wewnątrz pędu róż. Objawem żerowania są więdnace i zwisające w części wierzchołkowej młode pędy róż. Szkodnik jest trudny do zwalczenia. Jak sobie radzić ze szkodnikiem: - zaatakowane pędy wycinać poniżej porażonego miejsca i palić. Ze środków chemicznych stosować oprysk preparatem Confidor 200 SL albo Decis 2.5 EC lub preparatem Anthio od wiosny do lipca. Zabiegi stosować przez 3 lata.

Wiąz Turkiestanu Ulmus pumila

 

Krzewuszka

Krzewuszka cudowna lub inaczej wajgela cudowna (łac. Weigela florida) to jeden z najpiękniejszych krzewów ozdobnych, zakwitających w ogrodach późną wiosną i wczesnym latem. Krzew ma zwykle wzniesiony, lekko rozłożysty pokrój i – w zależności od odmiany – dorasta od 0,5 do 2–3 m wysokości.
W ogrodzie krzewuszkę należy posadzić na żyznej, próchniczej i lekko wilgotnej glebie oraz w miejscu słonecznym, ciepłym i osłoniętym od wiatru. Dla krzewuszki odpowiednie stanowisko uprawy jest szczególnie ważne, gdyż wiele jej odmian nie jest dostatecznie odpornych na niskie temperatury. Roślina nie toleruje również cienia ani suszy, dlatego nie powinna być sadzona na glebach lekkich ani pod gęstymi koronami drzew. Krzewuszkę można natomiast uprawiać w ozdobnych grupach razem z innymi krzewami. Doskonale sprawdza się również jako soliter, posadzony na tle trawnika lub ściany budynku.
Na właściwym stanowisku krzewuszka z reguły kwitnie niezawodnie każdego roku, ale jeśli zapewnimy jej odpowiednie cięcie, kwitnienie będzie bardziej obfite, a krzew uzyska ładny i gęsty pokrój.
Pierwsze cięcie krzewuszki wykonujemy zaraz po posadzeniu rośliny (na ogół wczesną wiosną). Zabieg ma na celu pobudzenie młodych pędów do rozkrzewiania się, dlatego powinien być dość radykalny (wszystkie gałązki skracamy o połowę).
W kolejnych latach cięcie należy wykonywać już po przekwitnieniu krzewu, przycinając pędy z przekwitłymi kwiatami tuż nad niżej położonymi, młodymi pędami tegorocznymi, które zawiążą kwiaty w kolejnym roku.
Jeśli krzew jest nadmiernie zagęszczony, można również skrócić starsze gałęzie o połowę oraz wyciąć u podstawy wszystkie pędy zbyt słabe, zdeformowane, najstarsze lub nadmiernie rozrośnięte.
Najlepiej jest wykonać rozmnożenie krzewuszki wykorzystując do tego celu pędy ścięte podczas wiosennego formowania krzewu. Odcinki pędów o długości ok. 20 cm oczyszcza się ze zbędnych liści, przycina skośnie dolny koniec i zagłębia w ziemię na jedną trzecią długości. Przy regularnym podlewaniu sadzonki powinny ukorzenić się do jesieni. Nowe rośliny można przesadzić wiosną na stałe miejsce.
Krzewuszka cudowna

• jest mało podatna na choroby i ataki szkodników;
• kwiaty pojawiają się na jej pędach jednorocznych;
• aby kwitła obficie, należy co roku, tuż po przekwitnięciu, przycinać pędy, a te najstarsze (najsłabiej kwitnące) skracać lub usuwać;
• młode krzewuszki trzeba okrywać na zimę - starsze zimują bez okrycia, choć w bardzo mroźne zimy mogą przemarzać; wtedy wiosną trzeba usunąć wszystkie przemarznięte pędy;
• krzewuszkę można sadzić wraz z innymi, równie wcześnie kwitnącymi krzewami, takimi jak: jaśminowiec, kalina, żylistek, kolkwicja;
• kwitnąca krzewuszka dobrze wygląda również w sąsiedztwie roślin o barwnym ulistnieniu, a po przekwitnięciu może być tłem dla kwitnących latem bylin.
• dość dobrze znosi zanieczyszczenie powietrza, więc nadaje się również do ogrodów miejskich na terenach uprzemysłowionych.

Głóg Crategus sp.

Głogi rosną przeważnie w Ameryce albo w Eurazji i należą do rodziny różowatych. Lecznicze właściwości posiadają kwiaty, owoce i liście głogu. Główne zastosowanie głogu, to: niewydolność serca, zaburzenia krążenia, nerwowość, drażliwość, bezsenność, nadciśnienie, zaburzenia rytmu serca.Aby wytworzyć niezliczone baldachy kwiatów, a potem owoców, głóg potrzebuje koniecznie stanowiska słonecznego. Wprawdzie jest w stanie zaakceptować jasny półcień, ale pogorszenie warunków odbije się negatywnie na kwitnieniu i owocowaniu. Mimo zamiłowania do słońca, głóg jest bardzo odporny na mróz, nawet do -29°C.